Valdimar Sveinsson hlýtur Nýsköpunarverðlaun forseta Íslands fyrir verkefnið Lífupplýsingafræðileg greining á kælisvari frumna
Verðlaunin voru afhent við hátíðlega athöfn á Bessastöðum fimmtudaginn 30. janúar.
Verðlaunin voru afhent við hátíðlega athöfn á Bessastöðum fimmtudaginn 30. janúar.
Valdimar Sveinsson nemi í læknisfræði við Háskóla Íslands hlaut verðlaunin fyrir verkefnið Lífupplýsingafræðileg greining á kælisvari frumna. Leiðbeinendur verkefnisins voru Kimberley Anderson Rannsóknarstofustjóri og Hans Tómas Björnsson Prófessor við læknadeild Háskóla Íslands. Verðlaunin í ár er LAVA Vasi, handblásinn úr endurunnu gleri frá Fólk Reykjavik.
Forseti Íslands, Halla Tómasdóttir, afhenti verðlaunin.
Verkefnið snerist um greiningu á kælisvari frumna. Vitað er að tímabundinn súrefnisskortur í heila getur valdið langvarandi taugaskaða. Marksækin hitastýring (e. targeted temperature management) er inngrip sem felst í því að lækka líkamshitastig sjúklinga niður í væga ofkælingu (32-35°C) til að vernda heilann eftir súrefnisskort. Væg ofkæling virkjar taugaverndandi viðbragð í heilanum og gerir hann þannig þolnari fyrir súrefnisskorti. Þetta taugaverndandi viðbragð hefur verið nefnt „væga ofkælingarviðbragðið“ (e. mild hypothermic response). Vandamálið við marksækna hitastýringu er að hún hefur í för með sér alvarlegar aukaverkanir. Markmið verkefnisins var að kortleggja þætti sem gegna lykilhlutverki í væga ofkælingarviðbragðinu, svo unnt verði að virkja viðbragðið með lyfjum í stað ofkælingar.
Í dag hafa fimm þættir verið staðfestir sem hlutar af væga ofkælingaviðbragðinu og verkefnið uppgötvaði eitt lyf sem virðist virkja ferilinn en verkunarhátturinn er óljós. Þróað var lífupplýsingafræðileg greining sem nýtti opinber RNA-raðgreiningargögn frá alþjóðlegum gagnasöfnum. Greiningin nýtti bæði gervigreind og þekkt greiningatól og skiptist í þrjá meginhluta: 1) Uppgötvun á öllum rannsóknargögnum þar sem gen sem mögulega tengist væga ofkælingarviðbragðinu út frá þekktum eiginleikum kælingar hefur verið slegið út. 2) Stöðlun á RNA-raðgreiningargögnum og undirbúningur fyrir greiningu. 3) Greining á gögnum og myndræn framsetningu á því hvernig tjáning kæligenanna breytist þegar genin af listanum eru slegin út. Með þessu móti nýtti verkefnið öll tiltæk gögn úr gagnagrunnum og greindi þau öll á samræmdan hátt. Þessi greiningaraðferð er ekki bundin við þessa ákveðnu rannsóknarspurningu. Hún getur nýst til að svara ýmsum öðrum spurningum með því að nýta fyrirliggjandi rannsóknargögn og spara þannig bæði tíma og kostnað áður en lengra er haldið í frekari tilraunum. Með þessu móti má flýta uppgötvunum og draga úr þörf fyrir dýrarannsóknir.
Niðurstöður í þessu verkefni eru afar lofandi
og benda til þess að þættir sem miðla m6A-breytingar á mRNA umritum gegni
lykilhlutverki í stjórnun kælisvarsins en þessu hefur ekki verið lýst áður. Það
sem meira er, lyf sem áður fannst í lyfjaskimun sem framkvæmd var af verkefninu,
virðist virkja þetta sama svar. Gerðar voru rannsóknir til að prófa þetta sem
virðast styðja við verkunarhátt lyfsins sem verkefnið fann við lyfjaskimunina sem
gæti grundvallast á m6A-breytingum. Þessar niðurstöður opna því á möguleikann
að færa þetta lyf í dýratilraunir og síðan í klínískar prófanir á mönnum til að
sjá hvort hægt sé að lyfja væga ofkælingaviðbragðið til að draga úr heilaskaða
eftir súrefnisskorti á heila.
Verkefnið var unnið af Valdimari Sveinssyni nema í læknisfræði við Háskóla
Íslands. Leiðbeinendur voru Kimberley Anderson Rannsóknarstofustjóri og Hans
Tómas Björnsson Prófessor við læknadeild Háskóla Íslands
Fimm önnur verkefni fengu sérstaka viðurkenningu:
Fataframleiðsla framtíðar
Verkefnið var unnið af Írisi Lind Magnúsdóttur
nema í lyfjafræði við Háskóla Íslands. Leiðbeinandi var Valdís Steinarsdóttir
hönnuður ásamt Má Másyni og Vivien Nagy, Minamo ehf.
Þarahrat
Verkefnið var unnið af Sólrúnu
Arnarsdóttur MA nema í Sustainable Cities frá Norman Foster Institute í London
og Universidad Autonoma de Madrid og Ísafold Kristínu Halldórsdóttur
efnaverkfræðinema við Háskóla Íslands. Leiðbeinandi er Jan Eric Jessen hjá
Algalíf.
Eins og í sögu
Verkefnið var unnið af Berglindi Ernu Tryggvadóttur
og Þórunni Rakel Gylfadóttur nemum í ritlist í Háskóla Íslands. Leiðbeinandi
var Rúnar Helgi Vignisson Prófessor við Ritlist í Háskóla Íslands
One man's trash is another man's treasure
Verkefnið var unnið af Sigrúnu Emelíu Karlsdóttur
nemenda í líftækni við Háskólann á Akureyri og Liam F O M Adams O´Malley
nemanda í búvísindum við Landbúnaðarháskólann. Leiðbeinandi var Hreinn
Óskarsson hjá Land og Skógur
Íslandssaga skynfæra: Sjálfsbókmenntir á Ísland
Verkefnið var unnið af Ragnhildi
Björt Björnsdóttur, BA-nema í sagnfræði við Háskóla Íslands. Leiðbeinandi var
Sigurður Gylfi Magnússon, prófessor í menningarsögu við Háskóla Íslands
Nánar um öll tilnefnd verkefni
Nánar um Nýsköpunarverðlaun forseta Íslands
Nýsköpunarverðlaun forseta Íslands voru
fyrst veitt árið 1996 og voru því nú veitt í 29 skipti.
Í stjórn sjóðsins
2023-2026 sitja; Björgvin Stefán Pétursson, formaður, skipaður án tilnefningar,
Sævar Helgi Bragason, tilnefndur af vísindanefnd Vísinda- og tækniráðs, Ásdís
Jóhannesdóttir, tilnefnd af Samtökum iðnaðarins, Alexandra Briem, tilnefnd af
Sambandi íslenskra sveitarfélaga og Erla Guðbjörg Hallgrímsdóttir, tilnefnd af
Landssamtökum íslenskra stúdenta.
Árlega velur stjórn Nýsköpunarsjóðs námsmanna um tíu verkefni sem unnin eru á árinu sem úrvalsverkefni. Af þeim eru svo fjögur til sex verkefni valin sem öndvegisverkefni og hljóta þau tilnefningu til Nýsköpunarverðlauna forseta Íslands.
Stjórn sjóðsins byggir mat sitt á verkefnum á mati fagráða sjóðsins, en þau eru sex:
- Fagráð á sviði félagsvísinda, lögfræði og menntavísinda
- Fagráð á sviði lífvísinda, klínískar rannsókna og lýðheilsu
- Fagráð á sviði hugvísinda og lista
- Fagráð á sviði náttúru- og umhverfisvísinda
- Fagráð á sviði raunvísinda og stærðfræði
- Fagráð á sviði verkfræði og tæknivísinda
Ljósmyndari: Arnaldur Halldórsson
