Jafnréttisáætlun Rannís 2024-2027

Markmið jafnréttisáætlunar Rannís:

• Enginn óútskýrður kynbundinn launamunur sé innan stofnunarinnar.

• Valdefla starfsfólk og styrkja jafnréttismál í gegnum fræðslu og góða upplýsingagjöf.

• Viðhalda jafnvægi á milli vinnu og einkalífs hjá starfsfólki af öllum kynjum.

• Gæta kynjajafnréttis í ábyrgðarstöðum og framgangi í starfi.

Rannís skal leitast við að safna gögnum og greina þau með vísindalegri aðferðafræði, til að hafa sem hlutlausasta mælikvarða við að mæla jafnrétti og þróun þess.

Jafnréttisáætlunin var endurskoðuð og uppfærð 2024 og tók hún þá gildi. Verður jafnréttisáætlunin endurskoðuð á þriggja ára fresti, samhliða mannauðsstefnunni, og í samráði við jafnréttisfulltrúa og jafnréttisráð Rannís. Þróun í jafnréttismálum, svo sem lagabreytingar í málaflokknum eða breytt staða í samfélaginu, kann að kalla á tíðari endurskoðun. Jafnréttisáætlun tekur mið af hugmyndum um inngildingu og að allir einstaklingar hafi rétt til virkrar þátttöku í samfélaginu. Rannís skuldbindur sig til að tryggja framkvæmd og eftirfylgni jafnréttisáætlunarinnar.

• Til að tryggja að jafnréttisáætlun sé fylgt eftir er árlega farið yfir aðgerðaáætlun og árangur af henni metinn. Niðurstöður þessarar yfirferðar eru kynntar starfsfólki árlega. Einnig er jafnréttisáætlun kynnt í hvert skipti sem nýliðakynning er haldin og athygli nýs starfsfólks vakin á hlutverki jafnréttisfulltrúa Rannís, að jafnréttisfulltrúa viðstöddum.

• Í allri stefnumótun hjá og á vegum Rannís skal taka mið af jafnréttissjónarmiðum.

• Rannís skal leitast við að safna gögnum og greina þau með viðurkenndri aðferðafræði, til að hafa sem hlutlausastan mælikvarða við að mæla jafnrétti og þróun þess.

Jafnréttisfulltrúi Rannís
Kjörin/n á þriggja ára fresti með leynilegri netkosningu alls starfsfólks.
Hlutverk jafnréttisfulltrúans er að fylgja því eftir að jafnréttisáætlun Rannís sé virt og aðgerðir sem skilgreindar hafa verið innan hennar séu framkvæmdar. Jafnréttisfulltrúi sinnir erindum starfsfólks Rannís á grundvelli jafnréttisáætlunarinnar. Starfsfólk getur leitað til jafnréttisfulltrúa varðandi hvers kyns álitamál eða kvartanir sem tengjast jafnrétti á vinnustaðnum og er jafnréttisfulltrúa skylt að koma þeim í réttan farveg í samstarfi við mannauðsstjóra og stjórnendur.

Jafnréttisráð Rannís
Samhliða kjörnum jafnréttisfulltrúa skulu kjörnir fjórir fulltrúar starfsfólks í jafnréttisráð (einn fulltrúi frá hverju sviði að öllu jöfnu). Hlutverk jafnréttisráðs er að vera jafnréttisfulltrúa til ráðgjafar og endurgjafar í málaflokknum. Að auki situr mannauðsstjóri Rannís í jafnréttisráði. Gætt skal kynjajafnvægis í ráðinu sem og skiptingar á milli sviða.

Mannauðsstjóri Rannís
Vinnuframlag mannauðsstjóra að jafnréttismálum er skrifað í starfslýsingu viðkomandi. Mannauðsstjóri ber ábyrgð á reglulegri endurskoðun jafnréttisáætlunarinnar og eftirfylgni aðgerðaráætlunar í samvinnu við jafnréttisfulltrúa. Mannauðsstjóri safnar öllum þeim innanhússgögnum sem kveðið er á um í kafla um gagnasöfnun og mælikvarða.

Sérstakur verkþáttur sem tilheyrir jafnréttismálum finnst undir hverju verki í Orranum, verkbókhaldi Rannís, og skal það starfsfólk sem er að vinna í málaflokknum merkja vinnuna í verkbókhaldi samkvæmt því.

• Allt starfsfólk ber sameiginlega ábyrgð á að tileinka sér jafnréttisáætlun Rannís, t.d. kynna sér málefnið með því að sækja fræðslu á vegum stofnunarinnar.

• Forstöðumaður og sviðsstjórar bera ábyrgð á framkvæmd jafnréttisáætlunarinnar.

• Jafnréttisáætlunin er lögð fram til umfjöllunar á stjórnendafundi.

Jafnréttisstefna

Rannís gætir að jafnréttissjónarmiðum, hefur inngildingu að leiðarljósi og vinnur að kynjasamþættingu í allri stefnumótun, ákvarðanatöku og áætlanagerð hjá og á vegum Rannís.

• Aðgerð: Leitast skal við að gæta jafnréttis við útdeilingu ábyrgðar og þátttöku starfsfólks og að hlutföll kynja innan stofnunarinnar endurspegli fjölbreytileika kynja í samfélaginu. Við úthlutun verkefna, svo og við ákvarðanir er varða starfsaðstæður, skal þess gætt að engu kyni sé mismunað. Áhersla er lögð á að efla fræðslu um jafnréttismál meðal starfsfólks og halda í því skyni reglulega fræðslufundi.
• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.
• Aðgerð: Leitast skal við að gæta jafnréttis við skipulagningu og dagskrárgerð viðburða og í kynningarstarfi og kynningarefni á vegum stofnunarinnar, huga að kynjajafnvægi og hafa lýðræði og fjölbreytileika að leiðarljósi. Einnig skal reynt að tryggja lýðræðislega þátttöku í viðburðum á vegum stofnunarinnar.
• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri, sviðsstjórar og starfsfólk Rannís.

Við ráðningar skal ávallt leitast við að hæfasti umsækjandinn sé ráðinn óháð kynþætti, þjóðernisuppruna, trú, lífsskoðun, fötlun, skertri starfsgetu, aldri, kynhneigð, kynvitund, kyneinkennum eða kyntjáningu. Það sama gildir ef um tilfærslur eða framgang í starfi er að ræða.

• Aðgerð: Laus störf skulu standa öllum opin til umsóknar. Í auglýsingum um störf skal koma fram að við ráðningar sé tekið mið af jafnréttisáætlun Rannís. Gæta skal jafnréttis við ráðningar starfsfólks. Verði tveir eða fleiri umsækjendur um starf metnir jafnhæfir, verði umsækjandi valinn af kyni sem ekki er í meirihluta á umræddu starfssviði.
• Aðgerð: Gæta skal kynjajafnréttis í ábyrgðarstöðum, framgangi og tilfærslum í starfi.
• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.

Starfsfólki skulu greidd jöfn laun og njóta sömu kjara fyrir sömu eða jafn verðmæt störf.

Markmið: Enginn óútskýrður kynbundinn launamunur sé innan stofnunar

• Aðgerð: Jafnlaunavottun fer fram á árlegar úttektir á launum eftir kyni. Skal því árlega (eigi síðar en í júní ár hvert) tekin saman tölfræði um laun síðastliðins árs og önnur kjör starfsfólks með hliðsjón af jafnrétti kynja og hún kynnt starfsfólki stofnunarinnar á starfsmannafundi. Jafnréttisfulltrúi fær launatölfræði til rýni eigi síðar en tveimur vikum fyrir starfsmannafund:
  • Starfaflokkun: fjöldi eftir kyni í hverjum flokki fyrir sig í árslok.
  • Grunnlaun: meðalupphæð og miðgildi launa milli kynja á mánuði í árslok.
  • Heildarlaun: meðalupphæð og miðgildi launa milli kynja á mánuði í árslok.
  • Föst yfirvinna: meðalfjöldi fastra yfirvinnutíma milli kynja í árslok.
  • Viðbótarlaun: Við úthlutun viðbótarlauna, ef við á, eru birtar upplýsingar um úthlutun milli kynja.

• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.

• Niðurstöðum úr könnuninni um stofnun ársins sem lúta að jafnréttismálum.
• Kynjahlutföll í ólíkum störfum / stöðugildum innan stofnunarinnar. Borið saman við kynjahlutföll stofnunarinnar í heild. Kynjagreining á ábyrgðarstöðum.
• Að auki skulu framkvæmdar eftirfarandi úttektir á þriggja ára fresti*
  • Mælingar á launahækkunum kynjanna. Kynjaflokkaðar prósentur þeirra sem óska eftir launaviðtali og prósentur þeirra sem fá hækkun (og hversu mikla). Einnig skal tekinn fram og kynjagreindur rökstuðningur fyrir launahækkunum eða höfnun á launahækkunum.
  • Eigindlegar kannanir meðal starfsfólks á upplifun kynjajafnréttis stofnunarinnar. Þær skulu framkvæmdar af utanhússaðilum og fyllsta nafnleysis gætt.
• Eftirfarandi gögnum skal jafnframt safnað á þriggja ára fresti*
  • Kynjaskipting fæðingarorlofs.
  • Fjöldi veikindadaga vegna barna skipt eftir kyni.
  • Fjöldi umsókna í störf skipt eftir kyni.
  • Fjöldi starfsfólks sem hefur hætt hjá stofnuninni á tímabilinu og hversu lengi það starfaði hjá stofnuninni þegar það hætti. Kynbundin greining á ástæðu starfsloka.

Skulu niðurstöður þessara mælinga kynntar starfsfólki á starfsmannafundum og vistaðar á Teams og í skjalakerfi Rannís (GoPro).

* Sá fyrirvari er á öllum greiningum að þar sem að fáir aðilar eru á bak við mælingar að einungis má miðla upplýsingum til starfsfólks ef hægt er að tryggja að ekki sé hægt að greina hvaða einstaklingar eru á bak við upplýsingarnar.

• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.

Rannís vill gera starfsfólki kleift að samræma starfsskyldur og fjölskylduábyrgð með sveigjanlegum vinnutíma, hlutastörfum, sem og annarri vinnuhagræðingu eftir því sem við verður komið og samræmist skyldum opinbers starfsfólks.

Markmið: Viðhalda jafnvægi á milli vinnu og einkalífs hjá starfsfólki af öllum kynjum.

• Aðgerð: Starfsfólk er stutt til að nýta sér samkomulag um betri vinnutíma og fjarvinnustefnu Rannís sem eru mikilvægur liður í að tryggja starfsfólki sveigjanleika í starfi og vinnutilhögun. Þannig stuðli stofnunin að samræmingu starfs og einkalífs og veiti starfsfólki sjálfræði við framkvæmd verkefna sinna. 
• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.
• Aðgerð: Sé um fæðingarorlof að ræða eru öll hvött til að nýta sér rétt sinn til þess. Starfsfólki er auðveldað að koma aftur til starfa eftir fæðingar- og foreldraorlof.
• Ábyrgð: Forstöðumaður, sviðsstjórar og mannauðsstjóri.
  
• Aðgerð: Sé um veikindi barna að ræða er starfsfólk hvatt til þess að nýta sér rétt sinn til umönnunar þeirra.
• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.
• Aðgerð: Starfsfólki er auðveldað að koma aftur til starfa vegna veikinda eða úr leyfi vegna óviðráðanlegra og brýnna fjölskylduaðstæðna.
• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.

• Aðgerð: Undirbúningur starfsloka er auðveldaður með sveigjanleika þegar kemur að minnkuðu starfshlutfalli.
• Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.

Lögð er áhersla á að valdefla starfsfólk og styrkja jafnréttismál í gegnum fræðslu og góða upplýsingagjöf.

• Aðgerð: Starfsfólk skal njóta sömu möguleika til fræðslu og starfsþróunar óháð kyni. Árlega er tekin saman tölfræði um fræðslu og starfsþróun í sambærilegum störfum með hliðsjón af jafnrétti kynja og hún kynnt starfsfólki.
• Ábyrgð: Mannauðsstjóri, jafnréttisfulltrúi, jafnréttisráð.
• Aðgerð: Fræðsluerindi og námskeið um jafnréttismál skulu haldin tvisvar á ári. Starfsfólk er hvatt til þátttöku í þessari fræðslu og til að setja námskeið af þessu tagi í forgang. Þátttaka er mæld og kynjagreind. Einnig skulu sendar út skoðanakannanir meðal starfsfólks um gagnsemi og lærdóm námskeiðanna.
  Dæmi um námskeið sem hægt er að bjóða upp á:
  • Ómeðvitaðir fordómar (e. unconscious bias). Námskeið fyrir stjórnendur og fyrir allt starfsfólk.
  • Ýmis fræðsla um t.d. kynjamál, hinsegin málefni, aldurs- og fitufordóma, kynþátta- og menningarfordóma, innflytjendamál o.fl.
  • Námskeið um jafnvægi á milli vinnu og einkalífs, kulnun, streitu og slíkt.
  • Valdeflandi námskeið um leiðtogahæfni fyrir konur.
  • Námskeið um kynferðisáreiti og ofbeldi og aðgerðir gegn því.
• Ábyrgð: Mannauðsstjóri, jafnréttisfulltrúi, jafnréttisráð.

Inngilding

Stofnunin leggur einnig áherslu á að vera inngildandi gagnvart fjölbreytileika starfsfólks og viðskiptavina. Inngilding felur í sér þær aðgerðir sem vinna markvisst gegn útilokun og fordómum, stuðla að jafnri þátttöku og viðurkenna fjölbreytileika fólks. „Inngilding snýr að því að virkja allt fólk til þátttöku og gera fjölbreyttum hópi fólks kleift að taka þátt í ákvarðanatöku“ (Æskulýðsvettvangurinn).

Mismunun vegna kynþáttar, þjóðernisuppruna, trúar, lífsskoðunar, fötlunar, skertrar starfsgetu, aldurs, kynhneigðar, kynvitundar, kyneinkenna eða kyntjáningar er óheimil, í hvaða formi sem hún birtist, samanber lög um jafna meðferð á vinnumarkaði nr. 86/2018.

Kynbundin áreitni og áreitni er varðar kynhneigð, kynvitund eða kyntjáningu, þar með taldar hvers kyns óvelkomnar kynferðislegar og kynbundnar athugasemdir, eru einnig óheimilar. Fordómar eða áreitni, þar með taldar óvelkomnar athugasemdir og stríðni er varða einhverja þessara þátta, eru einnig óheimilar.

• Aðgerð: Allar ábendingar um fordóma, áreitni, mismunun, stríðni og athugasemdir af kynbundnum eða kynferðislegum toga eru teknar alvarlega (sjá næsta kafla). Þar að auki skal starfsfólk gæta þess að hafa jafnréttisáætlun Rannís og tilmæli hennar í huga í samskiptum við alla viðskiptavini stofnunarinnar.
  Ábyrgð: Forstöðumaður, mannauðsstjóri og sviðsstjórar.
  
  Aðgerð: Verklagsreglur sjóða í umsýslu Rannís taki mið af jafnréttisáætlun Rannís að því marki sem hægt er, t.d. í framsetningu upplýsinga og orðanotkun. Þau sem sinna matsvinnu vegna sjóða og samstarfsáætlana á vegum Rannís skulu fá fræðslu um jafnréttisáætlun Ranks og ráðleggingar um hvernig hún skal höfð að leiðarljósi í vinnu þeirra fyrir stofnunina.
  Ábyrgð: Sviðsstjórar og teymisstjórar.

Aðgerðir gegn einelti eða annarri áreitni á vinnustað

Starfsfólk Rannís ber ábyrgð á eigin hegðun og kemur fram af virðingu við samstarfsfólk og viðskiptavini.

Allar ábendingar um einelti og/eða áreitni eru teknar alvarlega. Skv. 14. gr. laga um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna nr. 150/2020 skal yfirstjórn Rannís gera sérstakar ráðstafanir til að koma í veg fyrir að starfsfólk eða viðskiptavinir verði fyrir kynbundnu ofbeldi, kynbundinni eða kynferðislegri áreitni á vinnustað eða í samskiptum við stofnunina. Forstöðumaður skal jafnframt gera sérstakar ráðstafanir til að koma í veg fyrir að starfsfólk eða viðskiptavinir verði fyrir áreiti eða ofbeldi fyrir sakir þeirra þátta sem óheimilt er að mismuna gegn samkvæmt lögum um jafnan rétt á vinnumarkaði nr. 86/2018.

Innan Rannís er starfandi samráðsnefnd sem tekur á slíkum málum og fer hún eftir verklagi sem nefndinni hefur verið sett. Í henni sitja þrír aðilar úr starfshópi Rannís; forstöðumaður, mannauðsstjóri og einn einstaklingur valinn á starfsmannafundi. Samráðsnefndin er bundin trúnaði. Valið er í nefndina á þriggja ára fresti. Komi upp vanhæfi er tekið á því sérstaklega. Í samráðsnefndinni sitja Ágúst H. Ingþórsson forstöðumaður, Álfrún G. Guðrúnardóttir mannauðsstjóri og Eydís Inga Valsdóttir, fulltrúi starfsfólks sem var kosin á starfsmannafundi. Telji starfsmaður á sér brotið getur hann valið að snúa sér til nefndarinnar, til síns næsta yfirmanns, til mannauðsstjóra, til trúnaðarmanns eða jafnréttisfulltrúa ef við á eða haft samband við sitt stéttarfélag.

Rannís fræðir starfsfólk um góð samskipti á vinnustað og aðra þætti sem forvarnir gegn einelti, áreitni, fordómum og öðru mögulegu ofbeldi og er jafnréttisáætlunin þar höfð að leiðarljósi.

Í alvarlegum málum sem þessum er mikilvægt að við höfum öll sama skilning á hugtakanotkun. Því eru skilgreiningarnar hér á eftir, en þær eru flestar teknar úr reglugerð um aðgerðir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum, sem gefin var út af velferðarráðuneytinu 4.11.2015 (með síðari breytingum).

Skilgreiningar:

Einelti: Síendurtekin hegðun sem almennt er til þess fallin að valda vanlíðan hjá þeim sem fyrir henni verður, svo sem að gera lítið úr, móðga, særa eða ógna viðkomandi eða að valda honum ótta. Skoðanaágreiningur eða ágreiningur vegna ólíkra hagsmuna fellur ekki hér undir.

Kynbundin áreitni: Hegðun sem tengist kyni þess sem fyrir henni verður og hefur þann tilgang eða þau áhrif að misbjóða virðingu viðkomandi og skapa aðstæður sem eru ógnandi, fjandsamlegar, niðurlægjandi, auðmýkjandi eða móðgandi fyrir viðkomandi.

Kynferðisleg áreitni: Hvers kyns kynferðisleg hegðun sem hefur þann tilgang eða þau áhrif að misbjóða virðingu viðkomandi, einkum þegar hegðunin leiðir til ógnandi, fjandsamlegra, niðurlægjandi, auðmýkjandi eða móðgandi aðstæðna. Hegðunin getur verið orðbundin, táknræn og/eða líkamleg.

Kynbundið ofbeldi: Ofbeldi á grundvelli kyns sem leiðir til eða gæti leitt til líkamlegs, kynferðislegs eða sálræns skaða eða þjáninga þess sem fyrir því verður, einnig hótun um slíkt, þvingun eða handahófskennda sviptingu frelsis, bæði í einkalífi og á opinberum vettvangi.

Ofbeldi: Hvers kyns hegðun sem leiðir til, eða gæti leitt til, líkamlegs eða sálræns skaða eða þjáninga þess sem fyrir henni verður, einnig hótun um slíkt, þvingun eða handahófskennd svipting frelsis.

Öráreitni: Nær yfir hversdagslegar athafnir, athugasemdir eða umhverfisþætti sem eru niðrandi eða niðurlægjandi fyrir fólk sem tilheyrir jaðarsettum hópum og/eða athafnir, athugasemdir eða umhverfisþætti sem eiga sinn þátt í jaðarsetningu þess.

Vinnuaðstæður: Taka til allra þátta vinnunnar, það er vinnuumhverfis, vinnuskipulags og framkvæmdar vinnunnar.

Vinnustaður: Umhverfi, innanhúss eða utan, þar sem starfsfólk hefst við eða þarf að fara um vegna starfa sinna.

Vinnuverndarfulltrúi á vinnustað: Fulltrúi í öryggisnefnd sem hefur verið kosinn öryggistrúnaðarmaður eða skipaður öryggisvörður.

Jafnréttisáætlun Rannís er samþykkt af forstöðumanni og á starfsmannafundi Rannís 14.11.2024. Jafnréttisstofa hefur móttekið og yfirfarið jafnréttisáætlun Rannís og metur það svo að áætlunin uppfylli kröfur laga nr. 150/2020 um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna. Gildistími jafnréttisáætlunar Rannís er frá 2024-2027.